Czuły gest ojca, pogodne spojrzenie małej Elżbiety, wreszcie poza ufnego pieska sprawiają, że portret ten niewątpliwie zasługuje na miano "simpatica pittura", jakim określony został na pożółkłej karteczce przylepionej z tyłu płótna.
Po blisko 200 latach nieobecności dzieło znów może być oglądane w miejscu, gdzie było wykonane. Jego powrót do Zamku jest dla naszego muzeum wydarzeniem niezwykłym, podobnie jak niezwykła jest historia powstania portretu.
W 1781 r. Michał Jerzy Wandalin Mniszech (1742–1806) poślubił słynącą z dumy i urody Urszulę Zamoyską, primo voto Potocką (1750–1808). Mniszech, wówczas szef kancelarii nadwornej króla Stanisława Augusta, miał już doświadczenie w pracy w takich instytucjach, jak Komisja Edukacji Narodowej, Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych czy Komisja Skarbowa Koronna. Rok 1781 musiał być jednak dla niego zupełnie wyjątkowy. Nie tylko bowiem zawarł wówczas małżeństwo z bliską krewną króla, ale uzyskał także stanowisko marszałka nadwornego litewskiego, a od Katarzyny II otrzymał Order św. Aleksandra Newskiego.
Wybranka Mniszcha, Urszula Zamoyska, była ulubioną siostrzenicą Stanisława Augusta.
Jako osoba obecna na królewskim dworze i pełniąca na nim funkcję pani domu musiała już wcześniej poznać swego przyszłego męża. Mniszech należał do grona najbliższych współpracowników monarchy, a prócz tego dzielił z nim żywe zainteresowanie sztuką.
Oboje małżonkowie cieszyli się zatem szczególnym statusem wśród osób związanych ze Stanisławem Augustem. Pozostali mu też wierni do samego końca i jako jedni z nielicznych towarzyszyli umierającemu władcy w Petersburgu.
Stosunkowo niewiele wcześniej, bo blisko trzy lata przed śmiercią króla, namalowany został ten radosny w nastroju portret, który zdaje się nie mieć w sobie nic z trudnych i burzliwych lat, które były czasem upadku I Rzeczypospolitej.
Mniszech został na nim sportretowany we fraku i obcisłych spodniach. Elegancji ubraniu dodają haftowana kamizelka, koronkowe mankiety i bogato drapowany fular. Mała Elżbieta nosi z kolei luźną sukienkę o szerokich rękawach, która przewiązana jest w pasie wstęgą.
Co ciekawe, taki właśnie rodzaj ubrań zalecali dla najmłodszych oświeceniowi myśliciele, którzy już wtedy dostrzegli odrębność dziecięcych potrzeb, m.in. w zakresie zwiększenia wygody ubioru. W tej, zdawałoby się, intymnej, oderwanej od świata zewnętrznego scenie rodzinnej obecne są jednak dwa akcenty, które świadczą o wyjątkowym statusie sportretowanych. Pierwszym z nich jest dyskretnie wyeksponowana wstęga Orderu Orła Białego, którą przepasany jest Mniszech. Odznaczenie to zdaje się przypominać o jego wierności wobec przebywającego w Grodnie Stanisława Augusta, wciąż jeszcze króla Polski. Drugim symbolem więzi łączącej zarówno ojca, jak i córkę z monarchą jest ukazany na portrecie Kiopek – ulubiony piesek króla. Dzięki zachowanej korespondencji wiadomo, że na okazję malowania obrazu Kiopek został specjalnie przewieziony z Grodna do Warszawy.
Historyczną wartość portretu zwiększa jeszcze fakt, że jego namalowanie zlecono Bacciarellemu przez samego Stanisława Augusta, który zapewne także podarował obraz Mniszchowi. Od tamtej pory do czasu zakupienia przez Zamek Królewski w Warszawie portret pozostawał w rękach prywatnych, a jego wygląd znany był jedynie z malarskiej kopii przechowywanej w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie.