Temat Herkulesa na rozstajnych drogach, często przytaczany w pismach filozofów i przedstawiany w sztuce, jest ilustracją dylematu wyboru drogi życia – drogi cnoty i wstrzemięźliwości lub rozkoszy i występku. Oparty jest na opowieści Prodikosa z Keos, przekazanej przez Ksenofonta we Wspomnieniach o Sokratesie (II, 1) i Flawiusza Filostratosa Starszego w Żywocie Apolloniosa z Tyany (VI, 10).

Herkules, przedstawiony jest w towarzystwie Cnoty (po lewej) – wskazującej kamienistą i stromą drogę, i Rozkoszy (po prawej). Nad całością góruje Jowisz i inni bogowie olimpijscy.

Obraz wzorowany jest na miedziorycie Johanna Sadelera I według rysunku Frederika Sustrisa z 1595 roku. Rycina ta została wykonana z okazji objęcia regencji (1595-1597) przez późniejszego elektora bawarskiego Maksymiliana I jest opatrzona u dołu takim samym jak na obrazie napisem. Autor obrazu, sygnujący monogramem IHM, pozostaje niezidentyfikowany: mógł być malarzem śląskim, lub pochodzić z kręgu południowoniemieckiego albo niderlandzkiego.

Inskrypcja u dołu: VIRTVS/ HVC IOVE NATE GRA=/DV FLECTAS, HAC ITVR AD/ ASTRAS HORRES PRICIPIV. FINIS OLYM=/PVS ERIT// VOLVPTAS/ HVC O FLOS IVVENV PRO=/PERA, PER AMANA ROSARVM/ ATRIA TE DVCAI REGNA BEATA VI=/DES.// HERCVLES/ CVI PAREBO MISER. PLACET/ HEC PLACET ILLA. SED ABAS/ QVI SEQVAR HAC COELVM COGITA ILLA/STYGEM// IVPITER/ :I: FER OPEM PALLAS VIR/TVTI, FRACTA(QVE) CEDAT AL/TERA: NA(MQUE) STAT HOC ORBIS AGONE/ SALVS
Sygnowany i datowany IHM 1595.

Obraz został podarowany do zbiorów Zamku Królewskiego w Warszawie w 1977 roku przez Juliannę Koterbę.

[Dorota Juszczak]
[Alicja Jakubowska]